10. Het Rad van Fortuin
De tarot is ontworpen als een beeldenreeks die verwijst naar spiritueel ontwaken. Iedere kaart afzonderlijk licht een aspect toe van het proces van Godsrealisatie, aangestuurd door de kundalini-energie in ons bekken. Verrassend genoeg, ook de kaart Het Rad van Fortuin.
Traditionele betekenis
Traditioneel staat het rad van fortuin voor de instabiliteit van voorspoed en maatschappelijk succes; alles wat je hebt bereikt in het leven kan je zo weer verliezen. De oudste afbeeldingen van een rad van fortuin stammen uit de vroege middeleeuwen. In de meeste gevallen zien we de Romeinse godin Fortuna (Tyche bij de Oude Grieken) die aan een groot wiel (Rota Fortunae) draait, waaraan meerdere personen zich hebben vastgeklampt. Door de draaiing is er een constante dynamiek van veranderende posities: sommigen zijn op weg omhoog, anderen zijn op weg naar beneden. Aan de bovenkant van het wiel bevindt zich – tijdelijk! – de grote geluksvogel: de koning of een andere machthebber. Soms is Fortuna geblinddoekt. Dit is een verwijzing naar haar willekeur: zij lijkt zonder aanziens des persoons voorspoed en tegenslag uit te delen.
De Visconti Tarot
Op de allereerste Rad van Fortuin-kaart, die van de 15e eeuwse Visconti tarot (linksonder), heeft zowel de persoon die omhoog beweegt aan het wiel, als degene die zich bovenaan bevindt, een paar ezelsoren. De ontwerpers van de kaart willen ons hiermee duidelijk maken dat degenen die zich bezig houden met status, macht en geld, grote ezels zijn. Deze wereldse zaken zijn vluchtig, en je bent overgeleverd aan de grillen van Vrouwe Fortuna, zoals het beeld van het rad van fortuin laat zien. Van blijvende waarde is innerlijke rijkdom, verkregen door een op God gericht leven.
De Tarot van Marseille en familie
Vanaf de 16e eeuw staat het ronddraaiende wiel op tarotkaart het Rad van Fortuin voor de circulaire (spiraal-)beweging van de kundalini-energie. De beweging omhoog staat voor spirituele ascentie: groeien in bewustzijn van het materiële/dierlijke naar het goddelijke. De beweging naar beneden staat voor spiritueel afglijden: de weg terug naar een onbewust, ‘dierlijk’ leven.
De ontwerper van de Tarot van Marseille-kaart (linksboven) heeft het wiel op een waterpartij (de ‘kundalini-bron’ in het bekken) geplaatst. Rechts op de kaart zien we een hond, met een halsband om en een rok aan, op weg naar de bovenkant van het wiel. Deze hond in mensenkleding symboliseert de spiritueel onbewuste mens die leeft vanuit zijn dierlijke, lagere natuur. De halsband betekent het ‘in toom’ houden van ons driftleven, een voorwaarde voor het proces van Godsrealisatie. De keuze van een hond heeft te maken met de al enigszins getemde aard van dit dier. Het is een huisdier, dat niet meer volledig leeft naar zijn instincten, maar heeft leren gehoorzamen aan de mens.
Bovenop het wiel van de Tarot van Marseille-kaart bevindt zich een sfinx-achtig wezen – een mensenhoofd op een dierenlichaam – dat symbool staat voor de persoon die meesterschap heeft verkregen over zijn dierlijke natuur. Dit kunnen we opmaken uit de kroon op het hoofd van de sfinx en uit de vleugels (symbool voor sublimatie) die aan het dierenlijf zitten. Het rode zwaard staat voor de sturende kracht achter dit proces van spiritueel ontwaken: de kundalini-energie.
Op weg naar beneden, terug naar een spiritueel onbewust leven, bevindt zich een figuur met een staart van vuur. Dit moet ons duidelijk maken dat de ontwaakte kundalini-energie in deze persoon niet is opgestegen naar de kruin, maar is blijven hangen in de buik en voedt de lagere chakra’s (zintuiglijk genot en ego-aspecten). Dit is het centrale thema van tarotkaart 15 De Duivel.
Ook bij de Tarot van Bologna-kaart (midden-boven) is een hond in mensenkleding op weg omhoog, en bevindt zich een sfinx-achtige figuur, met kroon, scepter en vleugel, bovenop het wiel. Dat het ronddraaiende wiel staat voor de spiraalbeweging van de kundalini kunnen we opmaken uit de pilaar met grote vlam die aan het wiel vast zit.
Bij de Liguria-Piedmont Tarot (rechtsboven) is het nog duidelijker dat de waterpartij onder het wiel staat voor de kundalini in het bekken: om het wiel heen – slecht ingekleurd, maar toch duidelijk genoeg zichtbaar – stroomt ook water.
De ‘kundalini-godin’ Shakti als een vrouwelijke gestalte in een schaal (het bekken, de Heilige Graal) met goddelijk vuur, en als een opgerolde slang (gouache uit Rajasthan, India, 19e eeuw).
De mens als een hybride wezen: deels mens en deels hond/wolf. Deze twee helften willen tegenovergestelde richtingen uit, hetgeen ons voortdurend innerlijke worstelingen geeft. Illustratie uit: De Kroniek van Neurenberg, Hartmann Schedel, 1493.
Links een tekening van ‘de slangenpilaar’ uit Delphi, rechts de huidige staat van de pilaar, opgericht in 447 voor Christus.
Hieronder drie illustraties uit de spirituele traditie van de alchemie met verwijzingen naar de circulaire beweging (spiraalbeweging van een slang) van de opstijgende kundalini.
De oren van de hazen vormen een DRIEHOEK: het symbool voor (kundalini-)vuur. De godin VENUS is een personificatie van de kundalini-shakti. Lees hierover in het artikel ‘De Alchemie van Liefde’. (Basilius Valentinus, Chymische Schrifften, Hamburg, 1717)
In de christelijke kunst werd de cirkel-/spiraalvormige beweging ook gebruikt om te verwijzen naar het kundalini-ontwaken van zowel Jezus als Maria Magdalena. Hieronder twee voorbeelden.
Christus in discussie met de Schriftgeleerden, Bernardino Butinone, circa 1490. Lees over het kundalini proces van Jezus in mijn boek ‘Johannes de Doper die Jezus de Christus werd’.
Hemelvaart van Maria Magdalena, Madeleine kerk, Parijs.
Lees over het kundalini proces van Maria in mijn boek ‘Maria Magdalena, auteur van het vierde evangelie’.
Oswald Wirth Tarot
Zowel het tarot deck van Oswald Wirth als het Rider-Waite-Smith deck is beïnvloed door het gedachtegoed van de Franse occultist Éliphas Lévi. Lévi heeft nooit een compleet tarot deck ontworpen, maar in zijn boek ‘La Clef des Grands Mystères’ (De Sleutel tot de Grote Mysteries, 1861) staan wel een aantal kaarten afgebeeld, waaronder Het Rad van Fortuin (midden-onder).
De sfinx aan de bovenkant van het wiel van Lévi draagt een Egyptische nemis: een gestreepte hoofddoek die alleen farao’s mochten dragen en die hun goddelijke status onderstreepte. Door de nemis kreeg het hoofd van de farao de contouren van een opgerichte cobra met gespreide kap: de slang die in meerdere spirituele tradities symbool staat voor de kundalini-energie. De valse baard die farao’s tevens droegen stond voor het lijf van de slang. De opgeheven staart van de sfinx, op de kaart van Lévi, staat voor hetzelfde als het zwaard. Zoals we hebben gezien bij tarotkaart nr. 8 Gerechtigheid is het zwaard een esoterisch symbool voor de kundalini-energie.
In plaats van een hond in mensenkleding heeft Lévi gekozen voor Hermanubis: de god die een combinatie vormt van de Egyptische god Anubis en de Griekse god Hermes (rechtsboven). Het mensenlijf met een hoofd van een jackhals/hond en een nemis zijn ontleend aan Anubis, de god van het mummificeren en gids van de overledenen (linksonder). De staf in de handen van Hermanubis is de caduceus van de Griekse god Hermes, die staat voor een kundalini-ontwaken.
Voortleven na de dood werd in het Oude Egypte in verband gebracht met een KUNDALINI-ontwaken. Op deze afbeelding zien we de god ANUBIS bij de mummie van farao Seti I. De bank waarop de mummie ligt is versierd met een leeuwenhoofd en -STAART. De opgekrulde staart raakt Anubis ter hoogte van zijn BEKKENgebied, de verblijfplaats van de kundalini. (Graftombe van Sennedjem, Deir el-Medina, Egypte)
Op weg naar beneden, aan het wiel van Lévi, bevindt zich een duivelachtige figuur, door Lévi zelf Typhon genoemd: het slangachtige monster uit de Griekse mythologie dat door de oppergod Zeus na een grote strijd wordt verslagen (rechtsboven). Typhon staat voor alles wat tussen ons en het goddelijke in staat, met name onze dierlijke driften. De drietand op de kaart van Wirth staat symbool voor de drie energiebanen die bij een kundalini-ontwaken zijn betrokken. In de handen van Typhon stroomt deze energie neerwaarts, naar de lagere chakra’s.
Bij de drie figuren aan het wiel heeft Lévi de woorden Azoth, Archée, en Hyle geplaatst. Azoth is een term uit de alchemie voor de kundalini, of Gods (Heilige) Geest. Hyle is Grieks voor materie. Archée verwijst naar de ziel. In de alchemie staat het element zwavel voor de ziel. Op de tarotkaart van Oswald Wirth zien we het symbool voor zwavel – een driehoek met eronder een kruis – boven het hoofd de sfinx, in plaats van Lévi’s Archée.
Het dubbele wiel staat, volgens Wirth, voor de duale energieën in de mens, die zich continu in tegengestelde richtingen bewegen (‘het goede en het kwade’, Hermanubis en Typhon). Ook de twee slangen onder het wiel staan voor deze duale energieën. De yogatraditie spreekt over de ida- en pingala-nadi. De zeven spaken aan het wiel staan volgens Wirth voor de zeven (klassieke) planeten. Deze planeten corresponderen op hun beurt weer met de zeven chakra’s, in de alchemie.
Rechts: op de mozaïek van Château des Avenières (1917), die gebaseerd is op de tarot van Oswald Wirth, is Typhon vervangen voor een KROKODIL: het dier dat in het Oude Egypte stond voor onze meest primitieve (dierlijke) driften. De zes spaken van het wiel vormen een HEXAGRAM; net als het dubbele wiel van Wirth een verwijzing naar de (versmelting van de) polaire energieën.
De Rider-Waite-Smith Tarot
Op de kaart van RWS zien we ook de invloeden terug van een tweede diagram uit de boeken van Éliphas Lévi: zijn interpretatie van het Wiel van Ezechiël (onder). In het Oude Testament lezen we over het indrukwekkende visioen dat de profeet Ezechiël heeft van vier levende wezens met vier gezichten (een mens, een adelaar, een leeuw en een os), en vier wielen op de grond ernaast (Ezechiël 1: 5-15).
In de katholieke kerk zijn deze vier gezichten gaan staan voor de vier evangelisten van het Nieuwe Testament. Ze symboliseren echter de vier aspecten van de mens: het denken (arend), het gevoelsleven/emoties (leeuw), het lichaam met dierlijke instincten (os) en de ziel (gezicht van mens/engel). Pamela Colman-Smith, de ontwerpster van het RWS-deck, heeft deze vier aspecten geplaatst in de vier hoeken van de kaart. We zullen deze beelden ook terug zien op de laatste kaart van de grote arcana: 21. De Wereld. Het zijn deze vier ‘lagen’ van de mens die worden getransformeerd tijdens het proces van spiritueel ontwaken.
Lees meer over de symboliek in de Bijbel in mijn boek ‘Ecce Homo, de beeldtaal van de Bijbel’.
In plaats van Typhon heeft Colman-Smith gekozen voor een nog duidelijker beeld: de kundalini-slang, kronkelend op weg naar beneden. Hermanubis heeft een meer gestileerd uiterlijk op deze kaart en is oranje van kleur, net als het wiel zelf: de kleur van het tweede (svadhisthana) chakra waar de kundalini verblijft als zij nog ‘slaapt’ (rechtsboven). Anders dan de kaarten van Lévi en Wirth beslaat Hermanubis op de RWS-kaart zowel de positie onder aan het wiel, als de stijgende positie. Dit bevestigt onze interpretatie van de oranje Hermanubis: de kundalini vertrekt vanaf de onderkant van de wervelkolom – vanaf het tweede chakra – omhoog naar de kruin (bovenkant wiel).
In het RWS-wiel staan de symbolen van de drie primaire bouwstenen van de alchemist: zout (links), kwik (bovenaan) en zwavel (rechts). De esoterische betekenis van deze scheikundige elementen is: het lichaam met dierlijke driften (zout), de Geest/kundalini (kwik) en de ziel (zwavel). Net als Lévi heeft Colman-Smith onder in het wiel een vierde element toegevoegd: het teken voor water. Hoe dit vierde teken zich verhoudt tot de andere drie elementen, en tot het wiel, is niet duidelijk. Verschillende interpretaties zijn mogelijk. Op de buitenste rand van de RWS-wiel staat in Hebreeuwse letters de naam YHWH, en de letters TARO, die ook gelezen zouden kunnen worden als ROTA (Latijn voor wiel), TAROT, en TORA(H).
Conclusie
Traditioneel staat het Rad van Fortuin voor de vluchtigheid van rijkdom en macht. Achter het beeld van een geblinddoekte godin die draait aan een wiel, met mensen er aan vastgeklampt, gaat een pessimistische en fatalistische levensvisie schuil: voorspoed in het leven is in grote mate afhankelijk van geluk hebben, en je bent het ook zo weer kwijt.
In de tarot heeft het Rad van Fortuin een geheel andere betekenis. Een betere benaming voor deze kaart zou zijn: het Rad van Spirituele Evolutie. De evolutie van ‘aapmens’ tot ‘godmens’. De godin die aan het wiel draait is niet Vrouwe Fortuna, maar Sophia/de kundalini-shakti. Zij stuurt het proces aan van spiritueel ontwaken. De weg omhoog aan het wiel staat voor de stijgende beweging van de kundalini-energie. De positie boven aan het wiel staat voor Godsrealisatie. Het dier in de mens is overwonnen. De weg omlaag is een ‘val in de materie’ (de ‘zondeval’ van Adam en Eva).
Rechts: een alchemistisch embleem waarop de hoorn des overvloeds van Vrouwe Fortuna in verband wordt gebracht met een kundalini-ontwaken. (George Withers, A Collection Of Emblems Ancient And Modern, 1635)
Lees ook het artikel ‘VAN AAPMENS TOT GODMENS’.
Vrijwel alle spirituele tradities kennen het wiel als een symbool voor de kundalini. In het BOEDDHISME wordt gezegd dat het WIEL staat voor de dharma (de leer van de Boeddha). Wie echter dieper graaft in de geschriften en iconografie van het boeddhisme zal tot de conclusie komen dat deze officiële lezing niet de enige betekenis is van het wiel. De VLAM op het hoofd van de Boeddha is één van de vingerwijzingen. (foto: M. Lang via Pixabay)
Classic Golden Dawn Tarot (2004)
De betekenis van kaart nummer 10 van de tarot is teruggebracht tot zijn essentie: de evolutie van aapmens tot godmens door middel van een kundalini-ontwaken.
El Gran Tarot Esoterico (Luis Pena Longa, 1978)
Mooie symboliek die duidelijk maakt waar deze kaart voor staat. Door het draaiende wiel groeit in de mens een (kundalini-)boom. Bij het hoofd aangekomen versmelten de polariteiten (de twee hoofden onder één kroon). De dierlijke energieën zijn uitgezuiverd (de witte beer) en gesublimeerd (de aap met koningsmantel en kroon). Deze krachten zijn nodig om de boom te laten groeien naar het kruinchakra (de beer houdt het wiel en de boom vast).
Mansions of the Moon tarot (Dennis Hogue, self published, 1999)
Het wiel bevindt zich in de mens.
Le Tarot des Alchimistes (Jean Beauchard, 2006)
Een kundalini-ontwaken in alchemistische beelden. De onderste helft van kaart staat voor de versmelting van de polariteiten. Het wiel is in essentie een goddelijk vuur: de rode driehoek met de punt omhoog, de engelen, en de ogen. De sterren en de tekens van de zodiak verwijzen naar de kosmische ervaring van een spiritueel ontwaken.
Dit artikel is gepubliceerd in Paravisie Magazine (dec ’19). Copyright Anne-Marie Wegh 2019
Het meest recente boek van Anne-Marie:
Maria Magdalena, auteur van het vierde evangelie
Illustrations from the tarot decks, reproduced by permission of U.S. Games Systems, Inc., Stamford, CT 06902. c. by U.S. Games Systems, Inc. All rights reserved.
Foto’s Châteaux de Avenières: http://hermetism.free.fr/Avenieres